THỦ PHÁP “SHOW, DON’T TELL” TRONG THƠ
THỦ PHÁP “SHOW, DON’T TELL” TRONG THƠ
Lời Nói Đầu
Có vài bạn đọc Facebook nhắn tin yêu cầu tôi
giải thích rõ thêm về biện pháp tu từ Show, Don’t Tell. Tôi nhớ đến bài thơ Giấc
Mơ Anh Lái Đò của Nguyễn Bính. Đây là bài thơ tôi đã viết lời bình từ nhiều năm
trước và nhận được một số phản hồi rất tích cực. Tác giả áp dụng biện pháp tu từ
Show, Don’t Tell trên toàn bài thơ. Có chỗ thành công đến mức tuyệt vời nhưng
cũng có chỗ vì vô ý nên ngay từ lúc đầu Show đã biến thành Tell và biện pháp tu
từ thất bại.
Tôi sẽ giới thiệu rồi sau đó phân tích Show,
Don’t Tell trong bài Giấc Mơ Anh Lái Đò để bạn đọc không những có thể “bắt” được
phần lý thuyết mà còn thấy được cách áp dụng và hiệu quả của nó trong bài thơ.
“Show, Don’t Tell” Là Gì?
Show: Bày tỏ, bộc lộ
Tell: Nói, kể lại
Show, Don’t Tell là một biện pháp tu từ, thay
vì dựa vào một (hoặc vài) tĩnh từ, trạng từ nào đó để kể lại một sự kiện, bày tỏ
một tâm trạng, tác giả tạo ra những hình ảnh sống động, cụ thể để từ đó độc giả
tự khám phá, hiểu ra sự kiện, tâm trạng ấy.
Độc giả sẽ cảm thấy thích thú vì không chỉ đọc
một cách thụ động mà còn được tham dự một cách tích cực vào tiến trình tìm gặp
điểm đến của tứ thơ.
Thí dụ 1:
Chúng ta thử đọc câu ca dao:
Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan, vợ húp gật đầu khen ngon.
Hai vợ chồng nghèo, bữa cơm chỉ có món canh
râu tôm ruột bầu – hai thứ thuộc loại “vứt đi” – nhưng vẫn “chồng chan vợ húp gật
đầu khen ngon”. Thông tin chỉ có thế. Nhưng điểm đến của câu ca dao còn xa hơn
tí nữa, cần đến một chút nỗ lực suy nghĩ của độc giả. Nghèo như thế, bữa cơm
kham khổ như thế mà hai vợ chồng vẫn vui vẻ với nhau, chắc là họ phải yêu nhau
ghê lắm. Vâng! Đấy chính là điểm đến của “tứ thơ”, trong trường hợp này là ngụ
ý của câu ca dao.
Thí dụ 2:
Thay vì nói (Tell) “Anh yêu em say đắm” nhà
thơ Nguyên Sa đã viết:
Áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc
Áo nàng xanh anh mến lá sân trường
Sợ thư tình chưa đủ nghĩa yêu thương
Anh thay mực cho vừa màu áo tím.
(Tuổi Mười Ba)
Show: Em mặc áo
màu gì thì anh cũng yêu thích màu đó.
Ẩn ý của Show (tác
giả muốn người đọc tự khám phá): Anh chiều ý em hết mình – cũng có nghĩa là anh
hết lòng, hết dạ yêu em.
Viết như vậy tình tứ hơn, hấp dẫn hơn và thơ
hơn rất nhiều.
Show, Don’t Tell Trong “Giấc Mơ Anh Lái Đò”
Về bố cục bài thơ Giấc Mơ Anh Lái Đò được chia
làm 4 đoạn rõ ràng.
1/
Năm xưa chở chiếc thuyền này
Cho cô sang bãi tước đay chiều chiều
Show: Mấy năm
liền, chiều chiều - với cương vị của anh lái đò – tác giả chở cô gái sang bãi
tước đay.
Ẩn ý của Show: Tác
giả xác lập khung cảnh từ đó mối tình của chàng với cô gái bén rễ và nảy nở.
2/
Để tôi mơ mãi mơ nhiều
Tước đay se võng nhuộm điều ta đi
Tưng bừng vua mở khoa thi
Tôi đỗ quan trạng vinh quy về làng
Võng anh đi trước võng nàng
Cả hai chiếc võng cùng sang một đò
Show: Chàng mơ
thấy mình đỗ Trạng Nguyên, cùng nàng vinh quy bái tổ.
Ẩn ý của Show: Chàng
đã đưa cô gái vào cả giấc mơ vinh quy bái tổ của mình chứng tỏ chàng đã yêu
nàng say đắm.
3/
Đồn rằng đám cưới cô to
Nhà giai thuê chín chiếc đò đón dâu
Nhà gái ăn chín nghìn cau
Tiền cheo tiền cưới chừng đâu chín nghìn
Show: Nhà trai
thuê những chín chiếc đò đón dâu, phải đem chín nghìn cau để làm lễ và phải cống
nạp chín nghìn quan tiền - khoản tiền cheo, tiền cưới - cho nhà gái.
Ẩn ý của Show: Đám
cưới của cô gái to lắm.
4/
Lang thang tôi dạm bán thuyền
Có người giả chín quan tiền lại thôi.
Show: Anh lái đò
đem thuyền gạ bán mà người ta chỉ giả có chín quan tiền nên lại thôi.
Ẩn ý của Show: Anh
lái đò nghèo quá - cả gia tài là chiếc thuyền chở khách mà chỉ đáng giá chín
quan tiền, bằng một phần nghìn khoản tiền cheo, tiền cưới mà tình địch của mình
cống nạp cho nhà gái – nên đành ngậm đắng, nuốt cay chôn kín mối tình vô vọng của
mình.
Theo tôi, tác giả sử dụng Show, Don’t Tell
trên toàn bài thơ nhưng chỉ thành công ở ba đoạn 1, 2 và 4. Đặc biệt ở đoạn 4,
Show, Don’t Tell thật tuyệt vời - như một cánh cửa đập được mở toang để nỗi buồn
tê tái như một dòng thác đổ ập xuống phủ kín tâm hồn đang chới với, bàng hoàng
của anh lái đò.
Nhưng ở đoạn 3, Show, Don’t Tell đã thất bại
vì một “vô ý đến mức kỳ quặc” của tác giả.
Chữ vụng nhất và theo tôi, làm giảm giá trị của
cả đoạn thơ là chữ “to”. Chính chữ “to” đã để lộ ý của tác giả trong
đoạn này và đã làm Show, Don’t Tell (bày tỏ, không kể lại) thất bại. Ba câu kế
tiếp chỉ làm rõ nghĩa thêm cho chữ “to” mà thôi.
Nếu tác giả bằng cách nào đó giấu được chữ “to” (thí dụ: Đồn rằng đám cưới của cô) thì 3 câu kế tiếp sẽ đóng vai trò cung cấp thông tin để từ đó người đọc tự nhận ra và tự kết luận “À! Đám cưới cô ấy to thật”. Đoạn thơ sẽ trở thành “bày tỏ, không kể lại” một cách tự nhiên, không gượng ép.
Kết Luận
Mỗi lần đọc lại hoặc ngâm nga bài Giấc Mơ Anh
Lái Đò, trong đầu tôi lại hiện ra một câu hỏi: “Tại sao một tài thơ hiếm có như
Nguyễn Bính lại vô ý đến độ đưa chữ “to” rất “thô”, rất vô duyên ấy vào bài thơ?”
Chữ “to”
ấy đã làm đoạn thứ 3 mất đi danh hiệu “đoạn thơ bày tỏ không kể lại” (Show, Don’t
Tell) và đáng tiếc nhất là do đó, ông đã để vuột khỏi tay chiếc huy chương vàng
dành cho thi sĩ có Thi Phẩm Hoàn Toàn Show, Don’t Tell.
Phạm Đức Nhì
lythuyetthoabc.blogspot.com
Phần Đọc Thêm
Một Bài Thơ Việt Nam Với Thủ Pháp “Show, Don’t Tell” Độc Đáo
Nhà thơ Vũ Đình Liên, từ những năm đầu của
Trào Lưu Thơ Mới, đã sử dụng thủ pháp này một cách siêu tuyệt trong bài thơ Ông
Đồ. Tôi giới thiệu với vài bạn văn chương Mỹ và họ rất thán phục.
ÔNG ĐỒ
Mỗi năm hoa đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đỏ
Bên phố đông người quạ
Bao nhiêu người thuê viết
Tấm tắc ngợi khen tài
Hoa tay thảo những nét
Như phượng múa, rồng baỵ
Nhưng mỗi năm, mỗi vắng
Người thuê viết nay đâủ
Giấy đỏ buồn không thắm
Mực đọng trong nghiên sầụ
Ông đồ vẫn ngồi đấy
Qua đường không ai hay
Lá vàng rơi trên giấy
Ngoài trời mưa bụi baỵ
Năm nay đào lại nở
Không thấy ông đồ xưa
Những người muôn năm cũ
Hồn ở đâu bây giờ?
Bài thơ được chia là 5 đoạn, tóm tắt như sau:
1/ Giới thiệu Ông Đồ (nền Nho Học)
2/ Đông khách
3/ Khách thưa dần
4/ Không còn khách
5/ Không còn thấy Ông Đồ.
Tác giả không nói nhưng độc giả tự nhận ra:
Nho Học đã lụi tàn.
Ẩn Dụ,
Hoán Dụ, đều không thích hợp. Show, Don’t Tell mới đúng. "Nói Bóng Gió" cũng gần đúng, nhưng "Show, Don't Tell chính xác hơn.
Trở Về Trang Chính:
https://lythuyetthoabc.blogspot.com/2023/06/vai-net-ve-trang-blog-ly-thuyet-tho.html