BA TẦNG CẢM XÚC TRONG THƠ
BA TẦNG CẢM XÚC TRONG THƠ
Đọc Thơ Khác Đọc Văn
Mục đích của đọc văn là
tìm thông điệp – xem tác giả muốn nói với mình điều gì. Cảm xúc đôi khi cũng có
nhưng chỉ là sản phẩm phụ. Đọc thơ thì ngược lại - cảm xúc là chính, thông điệp
là phụ. Thông điệp đôi khi chỉ là phương tiện để chuyển tải cảm xúc.
Giới chuyên môn đánh giá mức
độ Hay Dở của bài thơ sẽ dựa vào lượng cảm xúc nó đem đến cho người đọc.
Ba Tầng Cảm Xúc Trong Thơ
1/ Cảm Xúc Tầng 1:
Khoái cảm phát sinh khi
người đọc gặp được ngôn ngữ, hình tượng đẹp, chắt lọc (bình dân hay cao sang),
câu cú gọn gàng, không sai phạm, chuyển tải ý tứ một cách sâu sắc.
2/ Cảm Xúc Tầng 2:
Khoái cảm phát sinh khi
người đọc “bắt” được cái hay của sự nối kết các câu, các đọan một cách hợp lý làm
nổi bật tứ thơ – nói chung là thế trận của câu chữ trong bài thơ.
3/ Cảm Xúc Tầng 3:
Không đến từ câu chữ và
cũng không đến từ thế trận.
Nó là luồng hơi nóng len lỏi
vào tâm hồn người đọc, tạo ra thứ cảm giác sướng nhất, đã nhất - không thể tiếp
cận bằng lý trí mà chỉ có thể cảm nhận bằng tâm hồn. Nó chính là hồn thơ. “Hồn
thơ dạt dào như sóng cả” là lời khen đắt giá đối với thơ.
HỒN THƠ TỪ ĐÂU ĐẾN?
Cảm xúc từ trạng thái cao
hứng có thể tạo hồn thơ không phải từ ngay lúc thi sĩ bắt đầu phóng bút mà sau
đó một khoảng thời gian – nhanh chậm tùy thi sĩ và tùy bài thơ.
Khi tâm trạng chia thành những
mảnh tứ thơ nhập vào các con chữ trải xuống trang thơ, ban đầu còn từ từ chậm
rãi vì phải dẫn nhập, giải thích nguồn cơn.
Rồi những mảnh tâm trạng ấy
– cũng là những mảnh tứ thơ - nhờ cảm xúc từ cơn cao hứng thôi thúc, cứ ào ạt
tuôn ra, mảnh trước dẫn dắt, réo gọi mảnh sau, cho “sóng sau dồn sóng trước” tạo
thành cao trào.
Lúc đó cảm xúc sẽ dâng lên
phủ mờ lý trí để hồn thơ xuất hiện. Nếu bài thơ dài có thể có nhiều điểm nhấn của
tứ thơ, nhiều chỗ có cao trào và nhiều chỗ xuất hiện hồn thơ.
Khi Nào Thì Dùng Hai Chữ “Hồn Thơ”?
Lúc đầu khi viết về đề tài
này chỉ trường hợp lý trí hoàn toàn biệt tăm, mất dạng, cảm xúc dâng trào cao
ngất, tôi mới dùng hai chữ Hồn Thơ. Còn những trường hợp đầu tôi dùng nhóm chữ
“cảm xúc tầng 3” với tĩnh từ cao thấp khác nhau. Sau này tôi thay đổi để độc giả
“dễ bắt” hơn.
Tùy theo “lượng” lý trí
còn sót lại trong tâm hồn thi sĩ lúc tứ thơ lên đến cao trào ta có những loại hồn
thơ saư đây:
Hồn thơ rất nhẹ, không đáng
kể
Hồn thơ man mác, nhẹ nhàng
Hồn thơ khá mạnh
Hồn thơ mạnh
Hồn thơ rất mạnh: Hồn thơ lai láng – lý trí biệt tăm.
Khi cảm xúc hoàn toàn nắm
quyền đạo diễn, leo lái đoạn thơ (hoặc bài thơ), lý trí - thủ phạm của mọi thứ
gian dối, xảo trá trong suy nghĩ, lời nói, cách ứng xử của thi sĩ – sẽ biến mất.
Lời thơ sẽ là Tiếng Lòng Chân Thật.
Đó là mục đích tối hậu,
cao quý nhất của công việc làm thơ. Qua đoạn thơ, bài thơ thi sĩ đã cho phép
người đọc đối thoại với mình bằng Tiếng Người (viết
hoa) của “cái tôi đích thực” (chứ không phải “cái tôi văn hóa”).
Cái Nền Kỹ Thuật Của Bài Thơ
Muốn ít nhiều có Hồn thì ngoài tâm thế cao hứng của thi sĩ, bài thơ phải có
mấy điều kiện sau đây:
1/ Thơ phải “nhất khí liền mạch”: Trải
dài từ câu đầu đến câu cuối chứ không phân mảnh, đứt đoạn. Điều kiện này giúp tứ
thơ chảy thành dòng.
2/ Vần liên tiếp vừa độ ngọt: Ít vần
quá thì dòng chảy của của thơ không trơn, nhiều vần quá sẽ gây nhàm chán. Điều
kiện này giúp thơ có dòng âm điệu vừa thông thoáng vừa “dễ nghe”, “giữ” người đọc
ở lại với bài thơ.
3/ Nhịp điệu uyển chuyển, sinh động
chứ không đều đều tẻ nhạt. Muốn thế, số chữ trong câu thơ phải thay đổi. Điều
kiện này giúp giải quyết (phần lớn) hội chứng nhàm chán vần.
Vần và Nhịp Điệu
sẽ tạo thành dòng nhạc trong thơ.
4/ Dễ tiêu: Đây là loại thơ chú trọng cảm xúc –
nên câu chữ phải dễ hiểu, dễ cảm, dễ tiêu để tránh mô gò cản đường, cho dòng
cảm xúc – lúc ấy đã nhập chung với dòng tứ thơ và dòng nhạc - được tuôn chảy
thông thoáng.
5/ Độ dài đáng kể:
Muốn có Hồn bài thơ phải
có độ dài đáng kể. Để làm gì?
a/ Để có “đất” giới thiệu cảnh thơ, giải thích
nguồn cơn mối lương duyên, sự dan díu giữa thi sĩ và tứ thơ.
b/ Để có “đất” cho những mảnh tâm trạng
hóa thân thành những mảnh tứ thơ nhập vào con chữ liên tục tuôn xuống trang giấy
gây nên cảnh “sóng sau dồn sóng trước” cho cảm xúc lớn mạnh tạo cao trào.
Trên đây là những điều kiện
Căn Bản, Cần Thiết, là Cái Nền Kỹ Thuật để nếu
kết hợp với “cơn điên lạc thần trí” của thi sĩ sẽ có thể tạo được Hồn Thơ Lai Láng, đưa bài thơ thẳng hướng tiến Bến
Bờ Thơ Ca.
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
https://lythuyetthoabc.blogspot.com/
Trở Về Trang Chính:
https://phamnhibinhtho.blogspot.com/2023/11/vai-net-ve-trang-blog-ly-thuyet-tho.html