HỒN THƠ VÀ CẢM XÚC
HỒN THƠ VÀ CẢM XÚC
Một Chút Ví
Von Cho Dễ Hiểu
Thể thơ:
Con mương (con kênh, dòng
sông).
Ngôn ngữ thơ (chữ, câu) + kỹ thuật thơ ca:
Dòng nước chảy trong
mương.
Tứ thơ:
Con thuyền được dòng nước
đưa đi.
Hồn thơ:
Gió (xuôi), đẩy con thuyền
tứ thơ đi nhanh hơn. Gió không được “sinh ra” từ dòng nước mà đến từ bên trên,
bên ngoài dòng nước. Gió càng mạnh bài thơ càng có hồn.
Bài Thơ Không Hồn Có Cảm Xúc Hay Không?
Dù không có gió con thuyền tứ thơ vẫn trôi, và có thể cũng trôi tới bến. Nhưng
người đọc sành điệu sẽ chê bài thơ không có hồn. Xin quý vị đừng hiểu lầm bài
thơ không hồn là không có cảm xúc. Dù không hồn nhưng đã gọi là thơ thì ít nhiều
cũng có cảm xúc.
Gặp trường hợp này, nếu
tác giả yếu tay nghề, bài thơ sẽ khô khốc, đọc chán phèo. Nhưng nếu thi sĩ khéo
tay, nhuần nhuyễn kỹ thuật thơ ca thì bài thơ cũng có chữ “đắt”, câu hay, hình ảnh
đẹp, cộng với thế trận chữ nghĩa hợp lý, hiệu quả, cũng có thể khơi dậy một lượng
cảm xúc đáng kể trong lòng người đọc.
Tuy nhiên, đó chỉ là cảm
xúc từ ngôn ngữ thơ, từ kỹ thuật thơ, từ thế trận chữ nghĩa mà tôi gọi là cảm xúc nội tại của bài thơ. Nó khác xa với thứ cảm
xúc có được từ hồn thơ. Hồn thơ tươi mát hơn, đằm thắm hơn, gây cảm giác sảng
khoái hơn.
Cảm Xúc Trong Thơ
1/ Cảm Xúc Tầng
1:
Phát sinh khi người đọc gặp được ngôn ngữ, hình tượng đẹp, chắt lọc (bình dân
hay cao sang), câu cú gọn gàng, không sai phạm, chuyển tải ý nghĩa sâu sắc.
2/ Cảm Xúc Tầng 2:
Phát sinh khi người đọc “bắt” được cái hay của sự nối kết các câu, các đọan một
cách hợp lý làm nổi bật tứ thơ – nói chung là thế trận của bài thơ.
3/ Cảm Xúc Tầng 3:
Không đến từ câu chữ và cũng không đến từ thế trận.
Nó là luồng hơi nóng (ở giữa 2 hàng kẻ) len lỏi vào tâm hồn người đọc, tạo ra
thứ cảm giác sướng nhất, đã nhất - không thể tiếp cận bằng lý trí mà chỉ có thể
cảm nhận bằng tâm hồn. Nó chính là hồn thơ.
Xin đừng lầm lẫn cảm xúc tầng 1 và tầng 2 với cảm xúc tầng 3
(hồn thơ). Dù bài thơ không có hồn cảm xúc tầng 1 và tầng 2 vẫn có – đôi khi
còn rất mạnh.
Khi phát biểu “Bài thơ cảm xúc dạt dào” là người thưởng thức thơ muốn nói đến cảm
xúc tầng 3 (hồn thơ) chứ không phải cảm xúc tầng 1 và tầng 2.
Hồn Thơ
Lấy Bóng Đá Mở Đường
Tôi đã xem những trận túc
cầu mà tài nghệ của hai đội quá chênh lệch. Thật tẻ nhạt. Đội mạnh vờn đội yếu
như mèo vờn chuột. Họ ghi một vài bàn thắng rồi vờn bóng giữa sân để dưỡng sức
cho những trận sau.
Những trận đá giao hữu
cũng thế. Huấn Luyện Viên đưa ra đội hình chỉ để thử nghiệm độ ăn ý, chỗ yếu,
chỗ mạnh của đội mình. Thắng cũng tốt mà thua cũng không sao. Xem những trận
như vậy chỉ phí thời gian và phí tiền mua vé.
Chỉ có những trận được ăn cả, ngã về không, thắng đi tiếp, bại “go home” là hấp
dẫn. Lúc ấy cả 2 đội sẽ dồn hết thể lực, kỹ thuật và tinh thần vào trận đấu. Nếu
đó lại là những trận bán kết, chung kết của những giải lớn quốc tế, khán giả cổ
vũ cuồng nhiệt thì mọi người sẽ được thưởng thức một bữa “tiệc túc cầu” vô cùng
ngoạn mục.
Vâng, đúng vậy! Khi các cầu
thủ đồng loạt bừng lên, quên mình, chơi xuất thần, hoàn toàn ngẫu hứng, cái đẹp
của túc cầu mới được đưa lên hàng nghệ thuật. Cái “chất nghệ thuật” đó không
phát xuất từ kỹ thuật cá nhân, từ đấu pháp toàn đội mà từ cảm hứng trong trong
tâm hồn của mỗi cầu thủ.
“Đội của bạn hôm nay đá
hay quá” chỉ là một lời khen bình thường; “Đội của bạn hôm nay đá xuất thần, có
hồn quá” mới làm huấn luyện viên, cầu thủ mát lòng, hả dạ.
Để Dẫn Đến Thơ
Hồn thơ cũng không đến từ câu chữ và kỹ thuật thơ ca trong bài thơ mà đến từ trạng
thái rung động mãnh liệt của thi sĩ khiến Ngài như cuồng, như điên; cuồng điên
vì quá vui, giận, yêu, ghét, đau thương, sung sướng, sợ hãi, cuồng điên vì tham
ái trong lòng - tham đẹp, tham ngon, tham dâm … đã dâng cao đến đỉnh điểm.
Trong trạng thái phấn
khích, cuồng nhiệt, hứng khởi đó, tác giả đưa vào, thổi vào bài thơ một luồng
hơi nóng bỏng, một luồng cảm xúc đặc biệt, khác hẳn với thứ cảm xúc nội tại đến
từ câu chữ, kỹ thuật thơ ca và thế trận chữ nghĩa.
Vâng, luồng hơi nóng bỏng ấy
chính là hồn thơ. Người đọc không thể nắm bắt, nhận biết nó bằng lý trí mà chỉ
có thể cảm nhận bằng tâm hồn.
Đổi Cách Gọi Tên
Trước đây, khi bắt đầu loạt
bài viết về đề tài này tôi dùng nhóm chữ “cảm xúc tầng
3” để chỉ thứ cảm xúc đặc biệt ở ngoài câu chữ như đã nói ở trên. Khi “cảm
xúc tầng 3” lên đến đỉnh điểm, nghĩa là “cơn điên” của thi sĩ đã phủ mờ lý trí,
thì đúng lúc ấy “cảm xúc tầng 3” mới được tặng danh hiệu Hồn Thơ.
Sau này đối diện với “thực
tế trận địa” cách gọi tên ấy đã bộc lộ đôi chút khuyết điểm khiến độc giả hơi
“khó bắt”. Và tôi đã đổi cách gọi tên như sau:
1/ Nếu
cảm xúc nắm 100% quyền lèo lái bài thơ, lý
trí bỏ trốn biệt tăm (chữ Xạo biến mất), ta có hồn thơ
lai láng. Lời thơ là Tiếng Lòng Chân Thật của Thi sĩ. Độc giả đã may mắn
được giao tiếp với Ngài bằng TIẾNG NGƯỜI (Viết
Hoa). Bài thơ xứng đáng bước vào Bến Bờ Thi Ca.
Tùy theo mức độ lý trí còn
sót lại trong lời thơ ta có các loại “hồn thơ” sau đây:
2/ Hồn thơ mạnh
3/ Hồn thơ khá mạnh
4/ Hồn thơ ở mức trung bình
5/ Hồn thơ phơn phớt nhẹ
6/ Mới chớm có hồn thơ nhưng
không đáng kể
7/ Hoàn toàn không có hồn
thơ.
Chọn ngôn ngữ (từ 2 đến 6)
để nói đến cường độ của hồn thơ trong bài thơ hoàn toàn
là Cảm Nhận Chủ Quan của người bình thơ và đọc thơ - chỉ có giá trị tương
đối chứ không thể chính xác 100%.
Phạm Đức Nhì
nhidpham@gmail.com
https://lythuyetthoabc.blogspot.com/
Trở Về Trang Chính:
https://phamnhibinhtho.blogspot.com/2023/11/vai-net-ve-trang-blog-ly-thuyet-tho.html