Ý TỨ TRONG THƠ
Ý TỨ TRONG THƠ
Duyên Văn Chương
Trên đường tìm học rồi nghiên cứu văn chương tôi may mắn được quen biết 2 ông
giáo sư đại học Mỹ. Một ông là thầy, ông kia là đồng nghiệp của thầy. Một ông
dạy Literature Review (Phê Bình Văn Học), ông kia chuyên về Creative Writing (Sáng
Tác). Một ông có bằng Tiến Sĩ Văn Chương, ông kia là Master và cả hai đều là
thi sĩ.
Số
là cách đây khoảng hơn hai mươi năm tôi bị đụng xe rất nặng. Sau khi xuất viện,
không thể tiếp tục đi làm (việc nặng nhọc), tôi xin tiền chính phủ vào học
mấy năm ở đại học. Mê thơ nên tôi chọn những lớp học nặng tính văn
chương.
Trong
một bài essay (luận văn) của lớp English 2 tôi đã đưa bài thơ của mình (đã dịch
ra Anh ngữ) vào để đối chiếu với bài thơ
của Weldon Kees, một thi sĩ người Mỹ. Bài luận văn của tôi được điểm A+
và sau đó tôi được ông thầy và đồng nghiệp của ông xem là thành viên trong loài
“động vật quý hiếm” (1), thỉnh thoảng được cùng – lúc ông này, lúc ông kia -
mời uống cà phê, ăn bánh ngọt và tán chuyện văn chương với bạn bè của họ.
Hai Lời Khuyên Khác Nhau
Ông
thầy thì dặn tôi:
“Viết Cái Gì không quan trọng lắm. Tài năng của tác giả một bài
thơ được đánh giá ở chỗ ông (bà) ta Viết Thế Nào. Trong sáng tác thơ ca How (Thế
Nào) quan trọng hơn What (Cái Gì) nhiều lần. Từ kỹ thuật thơ như ngôn từ, hình
tượng, biện pháp tu từ, thế trận chữ nghĩa đến cảm xúc, hồn thơ tất cả đều được
gói trọn trong chữ How. Nếu cứ ngồi chờ đến khi có được ý tưởng hoàn toàn mới
lạ, độc đáo mới viết thì cả đời liệu viết được mấy bài thơ?”
Còn
ông kia, lúc ngồi riêng với tôi hay nhắc nhở:
“Trong thơ đừng coi thường What (Viết Cái Gì). Ý tưởng mới lạ
làm tăng giá trị của bài thơ lên rất nhiều. Nếu không được là người tiên phong
dọ dẫm những bước chân khai phá thì chí ít cũng cố gắng đừng đi vào con đường
đã có hàng triệu dấu giầy”
Tuy Hai Mà Một
Cá nhân tôi, rất nhiều khi nẩy ra một ý thơ định
ngồi dậy cầm bút viết thì nhận ra cái ý ấy người ta – không phải một mà vô số
người – đã viết từ lâu rồi.
Một đề tài về bất cứ khía cạnh nào của cuộc sống,
thường là đã được - ở chỗ này hay chỗ khác, ở thời điểm này hay thời điểm khác - đề cập đến. Cho nên nghĩ ra một ý tưởng hay,
mới lạ, độc đáo để đưa vào thơ là cực kỳ khó. Chỉ có những tài năng đặc biệt,
có khi phải nhờ may mắn, cộng thêm một chút duyên nữa mới có thể nghĩ ra. Và
đôi lúc, còn cần đến lòng dũng cảm vượt bậc mới dám viết về cái “ý mới” ấy.
Còn số đông những nhà thơ khác đều lũ lượt nối
đuôi nhau tìm đến những đề tài muôn thuở: Tình yêu, quê hương, chính trị xu thời,
thị hiếu của đám đông và những đề tài phải đạo khác.
Đến đây tôi mới hiểu ra lời dặn dò của 2 ông bạn
Mỹ, tuy có vẻ đối nghịch nhau nhưng bổ khuyết cho nhau và đều rất hữu lý.
Mượn Của Người Làm Của Ta
Nếu tổng hợp hai ý kiến ấy cộng với một số tìm
hiểu của riêng tôi, vai trò của ý tứ trong thơ có thể được trình bày như sau:
Ý tưởng chính của bài thơ có thể được chia làm
mấy hạng (từ cao xuống thấp):
1/ Cao đẹp, khai phóng, thăng hoa tâm hồn con
người, hoàn toàn mới lạ, độc đáo. (Điều này có thể đạt được nhưng rất khó và rất
hiếm)
2/ Thoát ra khỏi (hoặc ngược với) dòng thơ Phải
Đạo.
3/ Một cách nghĩ, một hiện tượng, một lối sống
có tính khai phóng của một giai đoạn lịch sử đã lác đác có người viết đề cập đến
nhưng chưa có tác phẩm nào xuất sắc.
4/ Viết theo phong trào, xu hướng chính trị,
theo thị hiếu của đám đông, chọn những đề tài muôn thuở (tình yêu, quê hương…),
những con đường đã có hàng triệu dấu chân.
Nghĩ được một ý tưởng hay thì phải bắt lấy
ngay vì bài thơ có ý hay, độc đáo sẽ được đánh giá cao gấp bội. Nhưng nếu thi hứng
của mình cứ nghiêng về phía “đường xưa lối cũ” thì hãy chọn con đường ít dấu
chân hoặc chưa có dấu chân nào đậm nét. Thi sĩ cũng có thể tạo một khung cảnh mới
để tiếp cận đề tài (thí dụ: Sông Lấp); ý chưa được mới lạ thì ít nhất cũng có tứ hay.
Ý tứ quan trọng đấy; tuy nhiên, còn quan trọng
hơn chính là tay nghề của thi sĩ. Kỹ thuật thơ mà kém cỏi thì ý tứ có hay bài
thơ cũng chìm xuồng, không thể nổi đình, nổi đám trong tâm hồn người đọc được
Kết Luận
Tóm lại, Ý Tứ chỉ là một trong nhiều tiêu chí
để thẩm định giá trị một bài thơ. Tìm được ý tưởng hay, hoàn toàn mới lạ, độc
đáo sẽ nâng giá trị bài thơ lên rất nhiều. Nhưng ý tưởng mới lạ, độc đáo không
dễ tìm và không phải cứ nỗ lực là tìm được.
Với thơ,
ý tứ là một tiêu chí rất khó đạt điểm tối
đa. Tuy nhiên, nếu đặc biệt quan tâm đến việc chọn
cách tiếp cận đề tài, tạo được khung cảnh thích hợp, bài thơ sẽ có tứ hay. Riêng về Ý, dù
biết là cực khó để đạt được điểm 10 nhưng cũng đừng để phải ăn một con số không
(0) to tướng.
Phạm Đức Nhì
https://lythuyetthoabc.blogspot.com/
Chú Thích:
1/
Ở Mỹ, một nước thiên về kỹ nghệ và kinh doanh, thi sĩ được xem là “động vật quý
hiếm” rất được nể trọng.
Trở Về Trang Chính:
https://lythuyetthoabc.blogspot.com/2023/06/vai-net-ve-trang-blog-ly-thuyet-tho.html